У даведніках пішуць не так шмат пра краіны Афрыкі, прынамсі пра Сенегал, які ўпёрся ў Атлантычны акіян самым заходнім пунктам кантынента — паўвостравам Зялёны Мыс, дзе размешчаная сталіца краіны, горад Дакар. Беларуска Надзея Сінькевіч жыве там ужо трэці год. Чым яе здзіўляе, радуе, а часам і раздражняе Афрыка, яна расказала Onliner.
Як так атрымалася?
Надзея па адукацыі культуролаг, некалькі гадоў прапрацавала ў сферы маркетынгу і рэкламы. У нейкі момант зразумела, што офіс — гэта не яе, таму пайшла на фрыланс і займалася капірайтынгам і перакладамі. А потым вырашыла змяніць прафесію і вось ужо шмат гадоў яна выкладчыца ёгі і спецыялістка па аюрведычным падыходзе да харчавання.
У 2016 годзе на курсе для выкладчыкаў ёгі ў Індыі Надзея пазнаёмілася са сваім будучым мужам Ахметам, ён з Сенегала. Два гады камунікавалі анлайн, мужчына настойліва клікаў замуж. Надзея паехала паглядзець, што за краіна, і ацаніць перспектывы іх адносін.
— Упершыню я апынулася ў Сенегале ў чэрвені 2018 года. Прыляцела ноччу. Памятаю, што ехалі з аэрапорта ў Дакар па добрай дарозе, у поўнай цемры. Горача, вільготна. У субтропіках я бывала і раней, але тым разам у мяне было адчуванне, што паветра такое густое, што ім немагчыма дыхаць. Да раніцы не пакідала думка, што давядзецца мяняць білет і ляцець назад. Магчыма, быў яшчэ нейкі эмацыйны момант. На шчасце, назаўтра мне стала лягчэй ва ўсіх сэнсах.
Дакар
Неўзабаве Надзея стала white African wife, як яна называе сябе ў Instagram. Дарэчы, шлюб у Сенегале заключаецца ў два этапы: спачатку ў мячэці, пры гэтым мусульманін спакона можа ажаніцца з хрысціянкай (як у выпадку Ахмета з Надзеяй) або іўдзейкай, а потым са сведчаннем пра рэлігійны шлюб трэба ісці ў муніцыпалітэт і браніраваць дату рэгістрацыі. Прапусціць адзін з этапаў не атрымаецца.
Такога паняцця, як грамадзянскі шлюб, не існуе. Хоць тут патрабаванні рэлігіі не такія строгія, як у многіх арабскіх краінах, дадае Надзея.
Арандаваць кватэру — 450 еўра. І гэта яшчэ не дорага!
Надзея кажа, што яна ў Сенегале не так доўга, яе ўражанні — гэта проста позірк збоку, і, магчыма, тыя, хто вывучаў краіну доўга, і мясцовыя жыхары нейкія рэчы бачаць па-свойму.
Адно з першых яркіх уражанняў беларускі: жыццё на вуліцы кіпела круглыя суткі, стаяў пастаянны шум.
— Першы час мы жылі ў раёне не тое каб бедным, але ніжэйшым за сярэдні па ўзроўні. Там шмат працоўных мігрантаў. Шум на вуліцах не сціхаў нават ноччу. Пры гэтым дамы будуюцца так, каб яны прадзьмуваліся з усіх бакоў. Вокны ў цёплы час года ніхто не закрывае. Дамы стаяць блізка, паміж імі невялікія падворкі-студні. Ты ўвесь час чуеш размовы суседзяў. Кватэра была ў месцы з ажыўленым рухам транспарту, адзін квартал ад рынку. Беларусы прывыклі да ізаляваных кватэр, дзе суседзяў не чуваць і не відаць, — тут такое немагчыма.
Другі вялікі шок — «тут усё дорага».
— Усе думаюць, што Афрыка — бедны кантынент, і ты па змоўчанні робіш выснову, што тут усё мусіць быць танна. Насамрэч не. Людзі зарабляюць нейкія грошы, але яны бедныя менавіта таму, што ўсё вельмі дорага. Тая кватэра, якую муж зняў да майго прыезду, каштавала каля 200 еўра ў месяц — роўна столькі ён атрымліваў як школьны настаўнік. Па нашых мерках гэта двухпакаёўка: асобная кухня, спальня і салон (так тут на французскі манер называюць залу, або гасцёўню). Але мясцовыя называюць такое жыллё «студыяй».
Цяпер мы здымаем кватэру прыкладна за 450 еўра ў іншым раёне, больш спакойным, хоць і тут шумна.
Метраж вялікі — каля 100 «квадратаў», з трыма спальнямі і трыма санвузламі. За пяць гадоў цэны на жыллё трохі падраслі. Але і заробак школьным настаўнікам паднялі, на кватэру хапае.
З арэндай жылля ў Сенегале вялікія праблемы, кажа беларуска. Па-першае, тут шмат прыватных дамоў, дзе прынята жыць вялікімі сем’ямі. Мужчына, пакуль не ажэніцца, жыве з бацькамі, а потым прыводзіць у дом жонку — ім вылучаюць асобны пакой ці надбудоўваюць паверх. Таму кватэр мала, асабліва невялікіх — у Сенегале рэдка сустрэнеш нежанатых людзей, што жывуць асобна. У асноўным метражы велізарныя.
Па-другое, зняць прыстойную кватэру дорага. Краіна лічыцца адной з найбольш бяспечных у гэтай частцы Заходняй Афрыкі. Таму тут размяшчаюцца штаб-кватэры многіх замежных кампаній, офісы міжнародных арганізацый, дыппрадстаўніцтвы.
— Экспатам іх кампаніі вылучаюць на жыллё па 1,5−2 тысячы еўра і больш. Арандадаўцы арыентуюцца на гэтыя бюджэты. Ёсць таннае жыллё для мясцовых, якія прыязджаюць у сталіцу на заробкі. А нешта сярэдняе падабраць цяжка.
Усё вельмі танна? Ад некаторых цэн вы скаланяцеся
Паводле ацэнак беларускі, у Сенегале шмат бедных людзей, якія ядуць на 2−3 еўра ў дзень (для зручнасці цэны пераведзеныя) — гэта бюджэт на сям’ю з некалькімі дзецьмі. Сем'і з сярэднім дастаткам трацяць на ежу па 5−7 еўра.
— Такія лічбы я чую ад знаёмых, — тлумачыць Надзея. — Жанчыны ў асноўным не працуюць, глядзяць дзяцей (а іх шмат!) і дом. Але калі грошай зусім мала, жонка зоймецца гандлем — напрыклад, купіць на вялікім рынку гародніны і прадасць яе ля дома. Так можна зарабіць на абед для сям'і. Звычайна муж кожную раніцу выдае грошы жонцы. Яна ідзе на рынак і купляе ўсё неабходнае, каб прыгатаваць ежу на сёння. Як правіла, у доме ёсць нейкі запас рысу, лука, алею і чагосьці такога. А рыбу, гародніну купляюць толькі на адзін дзень.
Чаму так склалася? Тут шмат прычын. Многія людзі зарабляюць падзённа, напрыклад таксісты, кур’еры, будаўнікі, мэбельшчыкі, гандляры. Акрамя таго, у бедных людзей часта няма лядоўняў, ім проста няма дзе захоўваць запасы, якія хутка псуюцца.
— Яшчэ ў мяне ёсць такая версія. Далёка не ўсе тут маюць адукацыю, нават школьную. Калі мужчына аддасць жонцы ўсю зарплату раз на месяц, яна можа не разлічыць і пайсці хутка ўсё патраціць. Акрамя таго, зусім неабавязкова, што гаспадыня сама пойдзе на рынак. У вельмі многіх дамах у Дакары, нават бедных, ёсць прыслуга. Толькі ў мяне няма, — смяецца беларуска.
Гэта каштуе нядорага і наогул неабавязкова робіцца за грошы, тлумачыць Надзея. Бедныя людзі з вёскі могуць адправіць сваю дачку ў горад да родных. Яна будзе ў іх жыць і дапамагаць па доме. У багацейшых сем’ях памочніцы па доме плацяць па 50−100 еўра ў месяц. Мець домработніцу — абсалютна ў парадку рэчаў, кажа беларуска.
Як пражыць дзень на 2−3 еўра? Вялікую сям’ю можна накарміць, напрыклад, рысам і рыбай.
— Мясцовы рыс каштуе каля 80 цэнтаў за кілаграм, яго ядуць шмат. Рыбу можна купіць за 1,5 еўра (кошт за кілаграм вар’юецца, але ў сярэднім гэта 3−5 еўра). Сняданак у беднай сям'і будзе складацца з кубка распушчальнай кавы ці разведзенага сухога малака. Плюс кавалак багета, змазаны маргарынам (яго ядуць замест алею), маянэзам або шакаладнай пастай. Усе гэтыя прадукты мясцовай вытворчасці і невысокай якасці.
Цэны на гародніну і садавіну досыць высокія
Нізкіх цэн няма ні на што: усё ж паўпустыня, з сельскай гаспадаркай не вельмі проста. Сенегальцы вырошчваюць памідоры, капусту, зялёны перац, зеляніну. Але шмат імпарту. І за кошт таго, што ў Дакары жыццё дарагое, усе хочуць зарабіць. Таму прадукты дарагія.
Надзея прыводзіць такія лічбы: мясцовыя памідоры можна знайсці за 1 еўра, але часцей за 1,5−2 еўра, агуркі — 1,2 еўра, капуста — прыкладна столькі ж. Цэны не залежаць ад сезона.
Цяпер сезон манга, яны ў Сенегале растуць усюды. Але за кілаграм манга ў Дакары і ваколіцах просяць не менш за 1,5 еўра. Калі ад’ехаць ад сталіцы, будзе танней. Папая каштуе прыкладна гэтак жа. Яблыкі (егіпецкія або мараканскія) — прыкладна 1,5−2 еўра за кілаграм. Апошнія паўгода на фоне падзей у свеце ўсё даражэе. Імпартная гародніна з Еўропы — па касмічных цэнах. Брокалі, напрыклад, каштуе 15 еўра за кілаграм. Па такой жа цане ёсць і памідоры або, напрыклад, шампіньёны.
— З рынкамі асобная гісторыя. Я доўга гэтага не разумела і моцна раздражнялася.
Пытаю: «Колькі гэта каштуе?» А яны мне: «Вазьмі колькі табе трэба, мы скажам цану»
На невялікіх рынках кілаграмамі прадаюць хіба што рыс, бульбу, цыбулю, сачавіцу. Узважваюць на механічных вагах, звычайна па паўкіло і кілаграме, іншых мераў няма. Таму 600 грамаў бульбы не купіш. Гародніна раскладзеная на прылаўках, прадаецца паштучна. Капусту могуць разрэзаць на чатыры часткі. Прычым, каб было зразумела, мясцовая капуста — у найлепшым выпадку памерам з грэйпфрут. Гэтак жа табе прададуць палову або чвэрць перцу, напрыклад.
Грошай, каб купіць прадукты ў запас, няма. І яшчэ сенегальскія жанчыны вельмі кансерватыўныя. Калі паводле рэцэпту трэба пакласці ў нейкую страву палову перца, столькі і пакладуць.
— Наогул, тут многія гаспадыні ведаюць, што ў які дзень будуць гатаваць. У панядзелкі ў іх адно меню, у суботы — іншае. Нічога не прыдумляюць. І гэта зручна, яны дакладна ведаюць, колькі грошай спатрэбіцца.
А што з заробкамі? Настаўніку ў школе плацяць ад 300 да 500 еўра — лічыцца, што гэта прэстыжная і добра аплачваная праца. Таксіст можа зарабіць 20−30 еўра ў дзень, але адсюль будуць яшчэ вылічаныя бензін (цана — 1,5 еўра за літр) і плата гаспадару машыны.
У краіне шмат бедных сем’яў, праслойка сярэдняга класа невялікая, ацэньвае Надзея. Як і ўсюды, ёсць і багатыя людзі.
— Яны жывуць у дарагіх раёнах горада. Але і ў нашым раёне, не самым дарагім, нярэдка раз’язджаюць тыя ж Maybach ці Bentley. Хто гэтыя багатыя людзі? Дакладна не ведаю. Хутчэй за ўсё, іх бізнес звязаны з імпартам або экспартам, банкаўскай сферай, нерухомасцю. З Сенегала экспартуюць рыс, рыбу і морапрадукты, арахіс. Не варта забываць, што Дакар — гэта буйны порт, так што там таксама будуць грошы. У чыноўнікаў рэальна вялікія заробкі, праз гэта і пратэсты цяпер праходзяць.
На досыць камфортнае ў разуменні беларусаў жыццё, паводле ацэнак Надзеі, спатрэбіцца каля 1−1, 5 тысячы еўра на сям’ю з двух чалавек. Гэта арэнда жылля, «камуналка», харчаванне, транспарт, забавы (іх няшмат, у асноўным рэстараны і галерэі), іншыя пакупкі.
А што наконт легалізацыі ў краіне? Калі ёсць падставы застацца тут больш чым на 90 дзён (столькі дзейнічае віза), можна падоўжыць часовае пражыванне. У пашпарт ставяць штамп на год — такая часовая віза. Для атрымання віду на жыхарства неабходна сабраць пакет дакументаў: даведку пра праходжанне медагляду, даведку пра адсутнасць судзімасцяў, падставу для віду на жыхарства.
Мужчыны не гатуюць, ядуць у «рэстаранах»
Установаў грамадскага харчавання ў Дакары шмат, на любы кашалёк, кажа Надзея. Хоць разнастайнасцю меню кавярні і рэстараны не вылучаюцца.
— Паколькі побач акіян, у асноўным усюды можна знайсці рыбу і морапрадукты. На ўвесь Дакар ёсць пара-тройка індыйскіх рэстаранаў, дзе падаюць не рыбу. Нямала ліванскіх рэстаранаў з стравамі міжземнаморскай кухні. Можна знайсці італьянскую кухню — піца, паста цалкам даступныя. Алкаголь падаецца практычна ўсюды, праблем з гэтым няма. Ёсць і ўстановы высокай кухні, але даволі шмат рэстаранаў на сярэдні бюджэт, дзе можна павячэраць за 25−30 еўра на дваіх. Калі з алкаголем, то дадайце яшчэ 10 еўра.
Беларуска ўспамінае, як у перыяд анлайн-камунікацыі з тады яшчэ будучым мужам яна ўвесь час дзівілася, што ён заўсёды абедае ў рэстаране.
— Я ведала, што заробак у Ахмета невялікі. Пры гэтым ён заўсёды казаў, што паабедаў у рэстаране. Я не магла зразумець, як так. Пакуль не прыехала і не ўбачыла, што тут называюць рэстаранам. У нашым разуменні гэта больш падобнае да сталоўкі: маленькая палатка з дошак або кшталту таго, у найлепшым выпадку цагляная прыбудова да дома або куток першага паверха. Часам гэта проста стол пад навесам, дзе жанчына, якая жыве па суседстве, будзе прадаваць прыгатаваную дома ежу.
У Дакары нямала мужчын, якія прыязджаюць у сталіцу на заробкі, пакідаючы свае сем'і ў вёсцы. Самі сабе яны не гатуюць. Таму ў абедзенны час ля такіх «рэстаранаў» збіраюцца рознарабочыя, таксісты. Звычайна ім прапануюць страву дня, часам дзве на выбар. Нешта простае — рыс з рыбай ці з баранінай. Такая ежа будзе каштаваць 1,5−2 еўра.
«Знайсці кліентаў на ёгу не праблема»
Надзея, у адрозненне ад большасці мясцовых жанчын, у Сенегале працуе. Кажа, што ніякіх праблем знайсці кліентаў на яе паслугі, а гэта ўрокі ёгі і масаж, няма. Ёга тут, дарэчы, каштуе дорага. Нармальнай цаной за адзін занятак у групе будзе 15 еўра. Вядома, кліенты на такіх занятках — жанчыны з прыбыткам, вышэйшым за сярэдні.
— Шмат працую анлайн — з Мінскам і ўсім светам. Інтэрнэт добры, хоць вельмі дарагі. Мы за месяц плацім больш за 50 еўра. Калі казаць пра мой прыбытак, то, думаю, ён вышэйшы, чым у сярэднім у жанчыны з вышэйшай адукацыяй, якая працуе ў Дакары.
Мы можам дазволіць сабе арандаваць нятанную па мерках мясцовага насельніцтва кватэру. Пару разоў на тыдзень ходзім у рэстараны — на дваіх трацім каля 20−30 еўра (без алкаголю). Кожныя два-тры месяцы стараемся выязджаць за межы Дакара. Гэта таксама дорага: адзін такі выезд абыходзіцца ў 300−450 еўра. Па горадзе я звычайна перасоўваюся на таксі, па цэнах яго можна параўнаць з Мінскам. Гэта не таму, што я такая багатая, проста на аўтобусе звычайна доўга і не ўсе маршруты мне зразумелыя. Яшчэ я магу дазволіць сабе раз на год лётаць у Мінск.
Вогненныя дрэвы ў квецені
За межамі Дакара жыццё адразу бяднейшае. Месцаў, куды можна выехаць, не так шмат, расказвае беларуска. І адсутнасць уласнай машыны абмяжоўвае магчымасці перамяшчэння. У асноўным даводзіцца браць таксі, бо мясцовыя аўтобусы носяцца на такіх хуткасцях, што ездзіць страшна.
— І яшчэ трэба разумець, што Дакар знаходзіцца на мысе. Каб выбрацца з горада, трэба патраціць пару гадзін. Потым, умоўна кажучы, толькі дзве дарогі: направа і налева. Гэта з Мінска можна ехаць у любым кірунку.
Кожны беларус, з любым прыбыткам, можа дазволіць сабе ездзіць па краіне. Тут для многіх людзей такое недаступна
Ды і няма традыцый падарожнічаць па краіне. У месцах з больш-менш якасным сэрвісам выдаткуеш каля 100−150 еўра ў дзень на дваіх, і гэта без уліку транспарту. Дарэчы, асноўныя дарогі тут платныя для ўсіх.
Уздоўж узбярэжжа на поўдзень, у бок Гамбіі, ёсць некалькі турыстычных зон. Напрыклад, за 60−70 кіламетраў ад Дакара ёсць горад Салі з курортнай зонай, добрай берагавой лініяй і пляжамі.
— Еўрапейцы купляюць тут дамы, каб жыць на пенсіі. Паміж курортнымі зонамі — рыбацкія вёскі. Можна даехаць да вусця ракі Салум, якая ўпадае ў акіян. Тут шырачэзная дэльта, шмат рукавоў — вельмі прыгожа.
За 30−40 кіламетраў ад Дакара ў бок Маўрытаніі ёсць возера Рэтба, або Ружовае возера, дзе здабываюць соль. Гэта вядомае турыстычнае месца, вакол ёсць некалькі рэстаранаў і гатэляў.
— Мы яшчэ плануем дабрацца бліжэй да Сахары, дзе ёсць кемпінгі проста ў дзюнах. Патрэбны добры транспарт. Турыстычныя арганізацыі возяць, але іх мала. Хоць два-тры гады таму, здаецца, было нават менш.
Мясцовыя жыхары ў Сенегале досыць адкрытыя, вясёлыя, кажа Надзея: могуць ісці вуліцай і проста спяваць, прытанцоўваць.
— Жыццё ў іх няпростае, але сонца… Яно многае дае. Наогул, людзі па-рознаму ўспрымаюць Афрыку. Вельмі многае залежыць ад твайго стаўлення. Калі настроены бачыць бруд (а тут, вядома, брудна, смецця на дарогах шмат), будзеш бачыць бруд. А калі настроены бачыць сонца… Можна глядзець на цікавыя дамы, на прыгожыя і яркія ўборы людзей, на бугенвіліі, якія звісаюць з кожнага плота. Я, напрыклад, востра ўспрымаю гукі, пахі, колеры, і для мяне Афрыка — гэта задавальненне для ўсіх органаў пачуццяў.
Як турысту трапіць у Сенегал?
Беларусам для наведвання Сенегала патрэбная віза. Яна бясплатная, але загадзя трэба прайсці электронную рэгістрацыю — для гэтага спатрэбяцца бронь гатэля і інфармацыя пра авіябілеты. Віза даецца на 90 дзён. Дабірацца з Мінска можна праз Стамбул або ААЭ (Дубай, Абу-Дабі) — білет туды-назад абыдзецца прыкладна ў 1,5 тысячы еўра. Калі ёсць шэнген, у Сенегал можна паляцець практычна з любой еўрапейскай сталіцы, гэта будзе амаль удвая танней. Гатэль у Дакары можна знайсці ад 50 даляраў за суткі (досыць сціплы варыянт). Ёсць сеткавыя гатэлі, дзе размяшчэнне каштуе 150−200 даляраў за суткі.